Co to jest znamię barwnikowe?
Znamiona barwnikowe (inaczej melanocytowe – nazwa pochodzi od melanocytu, czyli komórki zawierającej barwnik) to rodzaj łagodnej proliferacji melanocytów. Znamiona barwnikowe można podzielić na znamiona zwykłe i atypowe, wrodzone i nabyte oraz ze względu na umiejscowienie komórek znamionowych na: złożone, łączące, skórne. Znamiona mogą być barwy jasnobrązowej, ciemnobrązowej lub niebieskiej.
Wrodzone znamię barwnikowe istnieje już w chwili urodzin, jest przeważnie pojedyncze, w większości przypadków owalne o jednolitym kolorze. Jest rzadko spotykaną zmianą melanocytową o dużych rozmiarach, brodawkowatej lub guzkowatej powierzchni, regularnym zabarwieniu, często charakteryzuje się obecnością włosów.
Nabyte znamiona barwnikowe dzieli się na łagodne i atypowe.
- Łagodne znamiona barwnikowe pojawiają się w wieku dziecięcym, a do nasilenia ich rozwoju dochodzi w okresie dojrzewania oraz po drugiej dekadzie życia. Charakteryzują się regularną, symetryczną budową, dobrze odgraniczonym brzegiem, równomiernie rozmieszczonym barwnikiem. Ryzyko rozwoju czerniaka ze znamion łagodnych jest bardzo niewielkie.
- Atypowe (dysplastyczne) znamię barwnikowe cechuje się: asymetrycznym kształtem, nieprawidłową wielkością (powyżej 5 mm), nieregularnym brzegiem, różnorodnością kolorów. Ten typ znamienia może ulegać zezłośliwieniu i transformacji w kierunku czerniaka, dlatego wymaga stałej obserwacji lekarskiej (kontrola co 6–12 miesięcy) i ochrony przeciwsłonecznej.
Inne znamiona
- Znamię Spitz – brązowoczerwone grudkowe znamię barwnikowe spotykane przede wszystkim u dzieci, najczęściej zlokalizowane na twarzy. Jest zwykle pojedyncze, barwy czerwonej lub sinawej, czasem w jego okolicy znajdują się drobne guzki, tzw. satelity. Do niedawna znamię Spitz nazywane było „czerniakiem młodzieńczym” ze względu na jego podobieństwo w obrazie histologicznym do czerniaka.
- Znamię Suttona – brunatne grudkowe znamię barwnikowe otoczone obszarem odbarwienia. Najczęściej występuje u dziecka mającego liczne znamiona, u którego wokół jednego lub wielu ze znamion zaczyna pojawiać się odbarwienie. W późniejszym okresie może nastąpić powrót do prawidłowego zabarwienia.
- Znamię Beckera – znacznej wielkości brunatna plama ze zwiększonym owłosieniem(częściej u młodych mężczyzn).
- Znamię błękitne – plamisto-grudkowe ognisko wielkości ziarna soczewicy z charakterystycznym niebieskim zabarwieniem, często obecne już w chwili urodzenia lub pojawiające się we wczesnym dzieciństwie. Komórki barwnikowe są tutaj umiejscowione dość głęboko w skórze. Należy do tzw. bezpiecznych znamion, czyli rzadko jest punktem wyjścia czerniaka.
- Znamię Clarka – lekko wyniosłe, gładkie lub nieznacznie brodawkowate znamię, w którego obrębie stwierdza się melanocyty na granicy skórno-naskórkowej oraz w górnych warstwach skóry właściwej.
Jak często występują znamiona barwnikowe?
Szacuje się, że przeciętny dorosły człowiek ma około 20 znamion barwnikowych. Niewielki ich odsetek jest obecny już w chwili urodzenia, a większość rozwija się w wieku późniejszym, najczęściej w okresie dojrzewania płciowego i wczesnym wieku dorosłym.
Jakie są objawy znamion barwnikowych?
Znamiona barwnikowe tworzą zwykle ostro odgraniczone plamy, których zabarwienie może być: niebieskie, brązowe, czarne lub podobne do koloru skóry. Znamiona mogą być różnej wielkości, najczęściej powstają w miejscach poddawanych przewlekłej ekspozycji na światło słoneczne.
Co robić w przypadku pojawienia się znamion barwnikowych?
W przypadku pojawienia się znamion barwnikowych należy zgłosić się do dermatologa, który na podstawie badania dermoskopowego (dermatoskopowego) ustali dalsze postępowanie (usunięcie zmiany lub systematyczną kontrolę dermoskopową).
W jaki sposób lekarz rozpoznaje znamiona barwnikowe?
Rozpoznanie znamienia barwnikowego odbywa się na podstawie obrazu klinicznego i nie sprawia trudności diagnostycznych. Dalsza ocena znamienia barwnikowego odbywa się za pomocą dermatoskopu.
Dermoskopia (dermatoskopia) jest nieinwazyjną metodą diagnostyczną, umożliwiającą obserwację i ocenę struktur barwnikowych na poziomie naskórka, granicy skórno-naskórkowej i górnych warstw skóry właściwej z użyciem mikroskopu powierzchniowego (dermatoskopu). Pozwala różnicować zmianę łagodną ze zmianą złośliwą, barwnikową z niebarwnikową oraz odróżnić czerniaka od łagodnej zmiany barwnikowej. Dermatoskopia cyfrowa odgrywa istotną rolę w monitorowaniu pacjentów z licznymi znamionami. W zespole znamion dysplastycznych oraz osobom z rodzinnym wywiadem w kierunku czerniaka daje możliwość oceny znamion na przestrzeni czasu pod względem wielkości, brzegów, rozkładu barwnika i symetrii lub asymetrii.
Jakie są metody leczenia znamion barwnikowych?
Kwalifikacja do chirurgicznego usunięcia zmiany odbywa się przede wszystkim na podstawie oceny dermatoskopowej, wywiad odgrywa rolę pomocniczą. Kliniczne cechy znamienia atypowego to: asymetria, nieregularność brzegów i różnorodność kolorów w obrębie zmiany. Ważne znaczenie diagnostyczne ma również tzw. „ugly duckling sign”, czyli znamię zupełnie inne od pozostałych (dlatego istotne w badaniu dermatoskopowym jest ocena wszystkich znamion na ciele). Usunięcie chirurgiczne znamienia polega na wycięciu wrzecionowatym zmiany w znieczuleniu nasiękowym. Po usunięciu lekarz zakłada szwy, które w zależności od lokalizacji zostają usunięte po odpowiedniej ilości dni. Po usunięciu szwów można zakładać plasterki (np. Steri Strip), aby nie dochodziło do rozchodzenia się brzegów. Po zdjęciu szwów można również stosować np. żele silikonowe zapobiegające tworzeniu się bliznowców.
Co robić, aby uniknąć znamion barwnikowych?
Uważa się, że znamiona mogą być punktem wyjścia czerniaków złośliwych. Czynnikiem zezłośliwienia znamienia barwnikowego jest nadmierna ekspozycja na słońce, która może prowadzić do poparzeń, oraz przewlekła, sumaryczna dawka UV. W celu zmniejszenia ryzyka rozwoju czerniaka należy stosować odpowiednią ochronę przeciwsłoneczną, czyli kremy z filtrami UVA/UVB, unikać ekspozycji na promieniowanie słoneczne między godzinami 10.00 a 16.00, nosić ochronne ubrania (wykonane z materiałów pochłaniających UV).
Większość czerniaków powstaje de novo, a częstość transformacji złośliwej znamion jest oceniana na 1/30 000. Nie oznacza to, że nie powinnyśmy kontrolować znamion barwnikowych na naszym ciele. Należy je systematycznie obserwować, a w przypadku pojawienia się niepokojącego objawu (np. zmiany zabarwienia znamienia, zaczerwienienia, swędzenia, pieczenia) należy zgłosić się do dermatologa. Pacjenci, u których stwierdza się znaczną liczbę dużych, płaskich znamion, powinni być poddawani kontroli co 6–12 miesięcy, polegającej na ocenie dermatoskopowej znamion. Osoby z zespołem znamion dysplastycznych wymagają odmiennego sposobu postępowania. Dzięki nowoczesnej diagnostyce u tych pacjentów należy wykonywać dokumentację fotograficzną lub komputerową, co znacznie ułatwi obserwację dynamiki rozwoju znamion.
