Co to jest?
Są to schorzenia skóry wywołane przez bakterie. Zaliczamy do nich piodermie wywołane przez paciorkowce, gronkowce lub inne Gram-ujemne bakterie oraz pozostałe bakteryjne choroby skóry, takie jak różyca, łupież rumieniowy, promienica czy borelioza. Do tej grupy chorób należy również gruźlica skóry, kiła, rzeżączka (zostały one opisane w osobnych rozdziałach).
Jakie są przyczyny chorób bakteryjnych skóry?
Skóra ludzka jest największym narządem organizmu człowieka. Jej powierzchnia nie jest sterylna, lecz skolonizowana przez liczne drobnoustroje, które w prawidłowych warunkach nie powodują jej zakażeń. Ściśle przylegające do siebie komórki nabłonka skóry, kwaśne pH (5,4-5,9), względnie suche środowisko i naturalne substancje przeciwbakteryjne znajdujące się w skórze zapobiegają namnażaniu się patogennych bakterii odpowiedzialnych za zakażenia. Dlatego też stosunkowo rzadko dochodzi do chorób bakteryjnych w skórze. Jednak pewne warunki związane z utratą ciągłości naskórka (urazy), zaburzeniem jego funkcji ochronnej (stany zapalne skóry) lub związane z ogólnym spadkiem odporności (nowotwory, cukrzyca, AIDS) ułatwiają zajęcie skóry przez bakterie. Inaczej sprawa przedstawia się w przypadku boreliozy, ponieważ tu patogen wnika do organizmu człowieka w momencie ukąszenia przez kleszcza.
Jakie są objawy i możliwości leczenia?
Objawy zakażeń bakteryjnych skóry są bardzo różnorodne. Poniżej przedstawione zostały poszczególne jednostki chorobowe wraz z obrazem klinicznym i sposobami leczenia.
Zapalenie mieszków włosowych i figówka
Jak sama n azwa wskazuje jest to stan zapalny mieszka włosowego. Stan ten objawia się występowaniem pojedynczego pęcherzyka lub licznych pęcherzyków wypełnionych treścią ropną, czasami przebitych w centrum włosem. Zmiany mogą występować na twarzy, tułowiu lub kończynach. Mają czasami związek z zabiegami depilacyjnymi lub goleniem owłosionych okolic skóry.
Przewlekła postać zapalenia mieszków włosowych występuje częściej u mężczyzn w obrębie twarzy, szczególnie brody, rzadziej skóry owłosionej głowy. Postać ta zwana też figówką charakteryzuje się wielomiesięcznym przebiegiem i występowaniem guzów zapalnych w obrębie skóry.
Leczenie ostrych stanów zapalnych mieszków włosowych o niewielkim nasileniu polega na odkażaniu skóry i stosowaniu miejscowych preparatów zawierających antybiotyk. Natomiast leczenie figówki jest często trudne i długotrwałe. I zawsze musi być prowadzone pod nadzorem lekarza, który przepisuje antybiotyki stosowane miejscowo i ogólnie.
Czyrak i czyrak gromadny
Czyrak jest również stanem zapalnym mieszka włosowego i jego otoczenia. Różnica w stosunku do zapalenia mieszka włosowego polega na tym, że w przebiegu czyraka dochodzi do obumarcia i rozpadu tkanek w otoczeniu mieszka. Tworzy się guz zawierający martwe tkanki, który samoistnie lub w następstwie ingerencji oddziela się od skóry, pozostawiając w niej ubytek.
Zmiana tworzy się przez kilka dni i często towarzyszy jej bolesność. Skóra początkowo jest żywoczerwona i obrzęknięta, a po kilku dniach na jej powierzchni tworzy się krosta. Po oddzieleniu się czopa martwiczego w miejscu ubytku skóry może pozostać blizna.
Fot. 1. Czyrak gromadny
Najczęściej przebieg czyraka pojedynczego jest szybki i w ciągu kilku dni następuje wyleczenie. Należy jednak pamiętać, że w przypadku czyraków w okolicy twarzy, a szczególnie w okolicy oczodołu, nosa, wargi górnej i małżowiny usznej, ze względu na specyficzne unaczynienie tych okolic i bliskie sąsiedztwo ważnych struktur ośrodkowego układu nerwowego wewnątrz czaszki może dojść do groźnych powikłań.
Czyraczność to stan, w którym występują liczne czyraki. Kiedy liczne zmiany mają tendencję do zlewania się i tworzenia większych guzów mówimy o czyraku gromadnym. Takie objawy często występują u osób niedożywionych, z towarzyszącymi chorobami ogólnymi, takimi jak nowotwory lub cukrzyca.
Leczenie czyraków często musi być prowadzone pod nadzorem lekarza W przypadku pojedynczego czyraka wystarczające jest na ogół stosowanie preparatów miejscowych odkażających i ściągających skórę. Liczne czyraki lub czyrak gromadny należy leczyć antybiotykiem podawanym ogólnie. Zlewające się guzy ropne wymagają interwencji chirurgicznej.
Róża
Jest to ostry stan zapalny skóry i tkanek leżących głębiej.
Choroba może wystąpić w każdym wieku. Zmiany skórne umiejscawiają się najczęściej na twarzy i na kończynach dolnych. Ognisko zapalne skóry jest żywoczerwone, obrzęknięte, wyraźnie odgraniczone od otoczenia, skóra jest wygładzona i lśniąca. Charakterystyczny dla choroby jest nagły początek. Zmianom skórnym towarzyszy gorączka, dreszcze i objawy przypominające przeziębienie.
Choroba ta może powodować poważne zaburzenia ogólnoustrojowe i zawsze musi być leczona przez lekarza, Nieleczona róża może prowadzić do szerzenia się ropnego zakażenia na okoliczne tkanki, przedostania się bakterii do krwiobiegu i tym samym spowodować posocznicę.
Podstawową metodą terapeutyczną w przypadku róży jest stosowanie antybiotyków ogólnie. Miejscowo można stosować kompresy z preparatami o działaniu ściągającym.
Liszajec zakaźny i niesztowica
Jest to ostra choroba bakteryjna skóry, często występująca u dzieci. W wyniku namnażania się bakterii w skórze dochodzi do powstania pęcherzy wypełnionych treścią surowiczą lub ropną. Po kilku dniach pęcherze pękają, tworząc strupy o charakterystycznej miodowożółtawej barwie. Zmiany najczęściej umiejscawiają się w okolicy ust i nosa, ale mogą powstać w każdym miejscu. Jeśli zakażenie obejmuje głębsze warstwy skóry dochodzi do wytworzenia płytkiego owrzodzenia – stan taki nazywamy niesztowicą. Zmianom skórnym nie towarzyszą objawy ogólne. Liszajec odznacza się dużą zakaźnością, stąd często w instytucjach takich jak żłobki, internaty może wystąpić epidemia.
Choroba zawsze wymaga konsultacji lekarza. Najczęściej skuteczne i wystarczające jest leczenie preparatami odkażającymi i antybiotykami stosowanymi miejscowo.
Inne choroby bakteryjne skóry
Różyca
Różycę wywołuje bakteria włosowiec różycy. Jest to patogen występujący u zwierząt, najczęściej u bydła, rzadziej u ptaków i ryb. Do zakażenia dochodzi przez bezpośredni kontakt z surowym mięsem, drobiem lub rybami – dlatego zmiany skórne lokalizują się najczęściej na dłoniach i palcach. Choroba nie przenosi się z człowieka na człowieka. Początkowo pojawia się obrzęk i rumień w miejscu wniknięcia. Następnie zmiana szerzy się obwodowo z tendencją do gojenia się w centrum. Zmianom nie towarzyszą objawy ogólne.
Rozpoznanie choroby wymaga konsultacji lekarza dermatologa. Leczeniem z wyboru jest antybiotykoterapia ogólna stosowana pod nadzorem lekarza.
Łupież rumieniowy
Są to rumieniowe ogniska zlokalizowane w fałdach skórnych, najczęściej w pachwinach, pachach, przestrzeniach międzypalcowych. Czynnikiem usposabiającym jest wilgotność i urazy skóry. Zmianom skórnym nie towarzyszą objawy ogólne. Choroba nieleczona może trwać latami. Rozpoznanie choroby wymaga konsultacji lekarza dermatologa. W leczeniu stosuje się antybiotyki miejscowo lub ogólnie.
Promienica
Jest chorobą wywołaną przez bakterię Actinomyces israeli. Ten drobnoustrój może bytować w jamie ustnej człowieka, nie wywołując choroby. W wyniku urazu błony śluzowej może przeniknąć głębiej, powodując promienicę. Stany zapalne jamy ustnej, takie jak próchnica zębów, zakażenia okołowierzchołkowe zębów, zmienione zapalnie kieszonki dziąsłowe czy złamania twarzoczaszki predysponują do rozwoju choroby. Zmiany skórne mogą się lokalizować na twarzy i szyi.
Początkowo mają postać zapalnych guzów, które następnie ulegają rozpadowi z wytworzeniem przetok, czyli kanałów, które uchodzą na powierzchni skóry. W wydzielinie ropnej wydostającej się z przetok stwierdza się charakterystyczne ziarenka barwy żółtawej tzw. druzy. Zmianom skórnym mogą towarzyszyć objawy ogólne, takie jak szczękościsk, gorączka, objawy grypopodobne. Promienica może zajmować również narządy wewnętrzne klatki piersiowej i jamy brzusznej.
Rozpoznanie i leczenie choroby bezwzględnie wymaga udziału lekarza, zwykle dermatologa, a niekiedy także chirurga. W leczeniu stosuje się antybiotykoterapię ogólną. W celu opróżnienia zbiorników ropnych i usunięcia przetok stosuje się leczenie chirurgiczne.
Co zrobić w przypadku wystąpienia takich objawów?
Prawie wszystkie choroby bakteryjne skóry z wyjątkiem niewielkich stanów zapalnych pojedynczych mieszków włosowych wymagają wizyty u lekarza. W przypadku pojawienia się wyżej wymienionych objawów należy zgłosić się do dermatologa lub lekarza pierwszego kontaktu, który w razie potrzeby skieruje nas do odpowiedniego specjalisty.
Jak lekarz ustala diagnozę?
Rozpoznanie lekarz może ustalić na podstawie wywiadu i specyficznych objawów dermatologicznych. Niekiedy konieczne jest wykonanie badań dodatkowych, m.in. badań mikrobiologicznych umozliwiających rozpoznanie drobnoustroju powodującego zmiany i okreslenie jego wrażliwości na antybiotyki.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
W większości przypadków bakteryjnych chorób skóry leczenie antybiotykami jest skuteczne i prowadzi do całkowitego wyleczenia. W przypadku pacjentów z upośledzeniem odporności np. w przebiegu cukrzycy, nowotworów złośliwych, reumatoidalnego zapalenia stawów czy zakażenia HIV, bakteryjne zakażenia skóry mogą mieć jednak przebieg przewlekły lub nawracający i stanowić znaczny problem zdrowotny i przyczynę poważnych powikłań.
