Zaburzenia barwnikowe - przyczyny, objawy i leczenie


Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Zaburzenia barwnikowe skóry to grupa chorób, w których dochodzi do zmiany zabarwienia skóry. Zmiany mogą dotyczyć zarówno niewielkiej powierzchni skóry, jak również zajmować skórę praktycznie całego ciała. Nie wszystkie przebarwienia są chorobą i wymagają leczenia, np. piegi stanowią cechę danej osoby i mogą mieć tendencję do zanikania w okresie jesienno-zimowym. Część zaburzeń może samoistnie ustąpić, np. ostuda, plama soczewicowata.

melanocyt i melanina - infografika Wikimedia Commons

Kolor skóry jest uzależniony od wielu czynników m.in. od zawartości barwników. Melanina, czyli brunatny barwnik skóry jest produkowana przez melanocyty. Melanocyty znajdują się głównie w warstwie podstawnej naskórka. Co ciekawe ich ilość jest porównywalna u wszystkich ras na świecie. Ciemniejsze zabarwienie skóry jest wynikiem większej ilości melanocytów aktywnych. Aktywne komórki barwnikowe zawierają melanosomy, czyli ciałka wewnątrzkomórkowe, w których następuje synteza melaniny. Proces ten zwany jest melanogenezą. Melanina jest dostarczana przez melanocyty do komórek naskórka, gdzie następnie gromadzi się dookoła jądra komórkowego. W ten sposób chroniony jest materiał genetyczny keratynocytów przed wpływem czynników zewnętrznych, a przede wszystkim przed promieniowanie ultrafioletowym. Melanogeneza jest procesem złożonym i regulowanym przez wiele czynników. Zaburzenie poszczególnych etapów syntezy i transportu melaniny powoduje powstanie przebarwień lub odbarwień skóry.

Zaburzenia barwnikowe - objawy

Zaburzenia barwnikowe skóry objawiają się plamami o zabarwieniu ciemniejszym w stosunku do skóry otaczającej, czyli przebarwieniami lub o zabarwieniu jaśniejszym – mówimy wtedy o odbarwieniach. Zmiany zabarwienia skóry mogą być ograniczone lub uogólnione i zajmować skórę całego ciała.

Przebarwienia uogólnione skóry

Jest wiele przyczyn występowania uogólnionych przebarwień skóry. Należą do nich choroby genetyczne, takie jak nerwiakowłókniakowatość, zaburzenia hormonalne, a wśród nich niewydolność lub nadczynność kory nadnerczy czy nadczynność tarczycy, choroby wątroby, choroby nerek, nowotwory, niedobory witamin, zaburzenia metaboliczne, takie jak hemochromatoza, jak również stosowanie niektórych leków. Ogniska przebarwień mogą dotyczyć praktycznie każdej okolicy skóry, a także zajmować błony śluzowe. Objawy skórne mogą być wtedy pierwszymi objawami rozwijającej się choroby.

Przebarwienia ograniczone skóry

Do przebarwień ograniczonych skóry zaliczamy ostudę, plamy typu kawy z mlekiem, piegi, plamy soczewicowate oraz przebarwienia pozapalne.

Ostuda (melasma)

Melasma, zwana inaczej ostudą, występuje głównie u kobiet. Zmiany lokalizują się na skórze twarzy. Mają charakter ciemnobrunatnych plam o nieregularnym brzegu, jak gdyby „wygryzione przez mole”. Objawy często pojawiają się w ciąży lub przy stosowaniu doustnych środków antykoncepcyjnych, dlatego uważa się, że przyczyną mogą być zaburzenia hormonalne. Zmiany mogą całkowicie cofnąć się po zaprzestaniu stosowania tych środków lub po zakończeniu ciąży. Promieniowanie słoneczne znaczne nasila przebarwienia, dlatego też bardzo ważna jest ochrona skóry przed nasłonecznianiem i stosowanie kremów z filtrem UV.

Przeczytaj więcej: Ostuda (melasma)

Plamy typu kawy z mlekiem

Plamy typu kawy z mlekiem (plamy café au lait) można stwierdzić już przy urodzeniu lub pojawić się w dzieciństwie. Zmiany te o charakterze plam barwy jasnobrunatnej lokalizują się najczęściej na tułowiu. U dzieci średnica waha się od 0,2 do 4 cm a u dorosłych może sięgać nawet do 30 cm. Przyczynę stanowi zwiększona ilość melaniny w melanocytach i komórkach naskórka warstwy podstawnej.

Pojedyncze plamy stanowią tylko defekt kosmetyczny, jednak zwiększona liczba plam typu kawy z mlekiem może sugerować zespół genetyczny – nerwiakowłókniakowatość.

Piegi

Piegi są to niewielkie (najczęściej do 3 mm średnicy) plamy barwy od jasno- do ciemnobrązowej zlokalizowane najczęściej na twarzy. Zmiany występują u osób z jasną karnacją. W wyniku promieniowania słonecznego stają się ciemniejsze. Swój początek mają w dzieciństwie po ekspozycji na słońce u osób podatnych. Piegi blakną w miesiącach zimowych. Przyczyną powstawania piegów jest miejscowa zwiększona aktywność melanocytów.

Plamy soczewicowate

Plamy soczewicowate są wynikiem zwiększonej ilości melanocytów i melaniny w naskórku. Objawiają się jako plamy barwy od jasnożółtej do ciemnobrązowej (mogą być też wielobarwne), średnicy od 2 do 20 mm. Mogą lokalizować się na skórze w różnych miejscach. Plamy soczewicowate mogą występować u dzieci, ale są bardziej typowe dla osób starszych, u których często i przewlekle występowała ekspozycja na promieniowanie słoneczne. Liczne plamy soczewicowate zlokalizowane na skórze, wargach ustnych i błonach śluzowych jamy ustnej mogą sugerować zespół Peutza i Jeghersa – chorobę genetyczną, w której dochodzi do zajęcia przewodu pokarmowego.

Przebarwienia pozapalne

W wyniku procesu zapalnego w skórze dochodzi do lokalnego pobudzenia melanogenezy. Nieprawidłowe rozmieszczenie barwnika powoduje wystąpienie przebarwień pozapalnych w skórze. Zapalenie i w następstwie przebarwienia może być wywołane wieloma czynnikami. Choroby skóry, takie jak trądzik, liszaj płaski, łuszczyca mogą przebiegać z pozostawieniem przebarwień. Kolejnym przykładem jest kontaktowe zapalnie skóry. Ogniska hiperpigmentacji pojawiają się w następstwie stosowania leków ogólnie lub miejscowo. Lista leków mogących wywołać reakcje zapalne skóry jest bardzo długa. Mogą to być leki przeciwgrzybicze, przeciwdepresyjne, przeciwbólowe, cytostatyki, antybiotyki i wiele innych. Stan zapalny skory może być następstwem bezpośredniego kontaktu skóry z pewnymi substancjami chemicznymi zawartymi w środkach pielęgnacyjnych, perfumach lub nawet w niektórych roślinach, z którymi mamy kontakt na co dzień. Reakcja zapalna może być wywołana przez wspólne działanie wyżej wymienionych czynników i promieniowania słonecznego.

W większości przypadków po różnym okresie czasu przebarwienia pozapalne mogą ustępować.

Odbarwienia uogólnione

Bielactwo wrodzone (albinizm)

Bielactwo wrodzone, czyli albinizm, jest chorobą genetyczną. W wyniku nieprawidłowego funkcjonowania enzymu pełniącego ważną rolę w syntezie melaniny dochodzi do całkowitego lub częściowego niedoboru tego barwnika w komórkach skóry, jej przydatków i w oku.

Choroba objawia się uogólnionym, wyraźnym zmniejszeniem zabarwienia skóry. Skóra jest różowa. Włosy są białe lub płowożółte. Zmianom skórnym mogą towarzyszyć objawy okulistyczne, takie jak oczopląs, zez czy fotofobia. W związku z brakiem barwnika, który chroni przed promieniowaniem UV wzrasta ryzyko rozwoju złośliwych nowotworów skóry.

Przeczytaj więcej: Albinizm

Bielactwo nabyte

Bielactwo nabyte jest częstym zaburzeniem pigmentacji. Przyczyna nie jest do końca poznana. W wyniku uszkodzenia komórek barwnikowych zahamowaniu ulega synteza melaniny. W blisko połowie przypadków zmiany pojawiają się przed 20. rokiem życia. Choroba tak samo często występuje u kobiet, jak i u mężczyzn.

Bielactwo nabyte objawia się pojawianiem plam odbarwieniowych, często występujących zarówno na grzbietach rąk i stóp, nadgarstkach, powierzchniach wyprostnych okolic stawów, jak i w okolicy otworów naturalnych naszego ciała. Zmiany często lokalizują się symetrycznie. Nasilenie zmian następuje w wyniku stresu lub intensywnego nasłonecznienia.

Choroba ma różny przebieg. Zmiany mogą postępować, zajmując coraz większe powierzchnie skóry. Samoistne remisje są niezwykle rzadkie.

W niektórych przypadkach bielactwu nabytemu mogą towarzyszyć choroby autoimmunologiczne, a wśród nich przede wszystkim choroby tarczycy.

Przeczytaj więcej: Bielactwo nabyte

Odbarwienia pozapalne

Odbarwienia pozapalne powstają jak skutek procesu zapalnego skóry. W wyniku spadku ilości melaniny powstają plamy o jaśniejszym zabarwieniu w stosunku do skóry otaczającej. Do chorób mogących wywołać odbarwienia należą: łupież biały, wyprysk rąk, łupież pstry (zobacz: Grzybice skóry), ziarniniak grzybiasty, sarkoidoza, gruźlica, łuszczyca.

Co zrobić w przypadku wystąpienia objawów zaburzeń barwnikowych?

W przypadku pojawienia się wspomnianych objawów należy zgłosić się do dermatologa. Lekarz zaproponuje leczenie i oceni czy konieczna będzie szersza diagnostyka celem wykluczenia chorób ogólnoustrojowych.

Zaburzenia barwnikowe - sposoby leczenia

Podstawą leczenia i zapobiegania przebarwieniom jest skuteczna ochrona przed promieniowaniem słonecznym. Zaleca się unikanie nasłonecznienia zarówno naturalnego, jak i sztucznego np. w solarium. Ważne jest stosowanie preparatów z silnymi filtrami przeciwsłonecznymi (SPF >50). Celem przyspieszenia ustąpienia zmian stosuje się preparaty miejscowe o działaniu złuszczającym, rozjaśniającym i hamującym melanogenezę. W przypadku głębiej umiejscowionych zmian konieczne są bardziej inwazyjne metody leczenia, takie jak peelingi chemiczne, kriochirurgia lub zabieg laserowy.

W przypadku przebarwień, które są objawem innych chorób należy leczyć chorobę podstawową.

W zależności od rodzaju zaburzeń barwnikowych stosuje się leczenie miejscowe preparatami, takimi jak maści, kremy, peelingi chemiczne, fototerapię, a także laseroterapię lub leczenie chirurgiczne. Nie wszystkie zmiany wymagają leczenia.

28.10.2022
Zobacz także
  • Hipermelanozy
  • Zmiany barwnikowe powiek
  • Łuszczyca
  • Grzybica skóry
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta