×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Wypadanie włosów, budowa włosa. Jakie są przyczyny i sposoby, jakie choroby powodują wypadanie włosów?


Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Wypadanie włosów może być objawem różnych chorób. Oprócz utraty nadmiernej liczby włosów, włosy mogą stać się suche, cienkie, pozbawione blasku i matowe. Utrata włosów może być efektem przebytej choroby, stresu, niedokrwistości z niedoboru żelaza, nieodpowiedniej diety, przyjmowania niektórych leków (np. cytostatyków, leków immunosupresyjnych, witaminy A, β-blokerów). Do nadmiernego wypadania włosów przyczynia się także nieprawidłowa pielęgnacja – m.in. niewłaściwe czesanie i szczotkowanie włosów, prostowanie włosów, trwała ondulacja. Prawidłowo dziennie dochodzi do utraty 60–100 włosów.

Budowa włosa

Pod względem chemicznym włosy zbudowane są z keratyny, która zawiera 20% bogatego w siarkę aminokwasu zwanego cysteiną.

Włos składa się z dwóch części – korzenia i łodygi:

  • Korzeń to część włosa zagłębiona w skórze, zbudowana na przekroju z trzech warstw, licząc od wewnątrz: rdzenia, warstwy korowej i osłonki włosa. W dolnej części korzenia włosa znajduje się opuszka, która składa się z macierzy i brodawki włosa. W macierzy włosa występują m.in. melanocyty. Kolor włosów zależy od ilości barwnika wytwarzanego przez melanocyty. Brodawka włosa to grupa komórek tkanki łącznej (głównie fibroblastów), które wnikają do macierzy włosa i są z nią ściśle związane. Jej zniszczenie powoduje trwałą utratę włosa.
  • Łodyga to część włosa wystająca ponad powierzchnię skóry. Powstaje w wyniku rogowacenia komórek macierzy włosa. Składa się (od wewnątrz) z rdzenia, kory i osłonki.

Budowa włosa - infografika

Struktura włosa

Mieszek włosowy jest zagłębieniem naskórka, w którym znajduje się korzeń włosa, przyczep mięśnia przywłośnego oraz, powyżej, ujście gruczołu łojowego. Mięsień przywłośny odpowiedzialny jest za „jeżenie się” włosów u zwierząt, a u ludzi pełni rolę szczątkową, powodując powstawanie tzw. gęsiej skórki w odpowiedzi na bodźce ze współczulnego układu nerwowego (zimno, stres). Skurcz mięśnia wspomaga również wydzielanie łoju, który z kolei chroni skórę przed działaniem czynników mechanicznych, chemicznych i bakteryjnych.

Wydzielanie łoju jest duże u noworodków, następnie maleje do 5. roku życia, a w okresie pokwitania znów się nasila. Po 40. roku życia (a zwłaszcza u kobiet około 60. roku życia) wydzielanie łoju znowu się zmniejsza. Czynność gruczołów łojowych zależy od wpływu hormonów Ponadto uważa się, że jeśli łój jest często usuwany z powierzchni skóry, to jego odnowa jest szybsza, a więc łojotok się nasila.

Mieszki włosowe otoczone są gęstą siecią naczyń krwionośnych oraz nerwów (czuciowych i autonomicznych).

Wzrost włosów

Wzrost włosa zależy od wzajemnego oddziaływania brodawki i macierzy włosa. Na rozwój włosa wpływają również czynniki genetyczne i hormonalne (głównie androgeny, które hamują wzrost włosów w obrębie owłosionej skóry głowy u osób genetycznie predysponowanych, a stymulują wzrost włosów okolic płciowych i brody). Czynniki genetyczne są też odpowiedzialne za morfologię włosów, które u rasy czarnej są skręcone, u Azjatów proste i twarde, a u rasy kaukaskiej – faliste.

Włosy nie rosną w sposób ciągły. Każdy włos przechodzi cykl rozwojowy, na który składają się trzy fazy: wzrostu (anagen), inwolucji (katagen) i spoczynku (telogen). W obrębie owłosionej skóry głowy włosy znajdują się w różnych fazach. Anagen występuje w 80–85% włosów i trwa 3–6 lat; w tej fazie następuje najszybsze dzielenie się komórek macierzy włosa. Katagen (okres przejściowy) trwa od kilku dni do kilku tygodni, obejmując 0,5–1% włosów. W tym czasie opuszka włosa ulega stopniowemu zanikowi oraz rogowaceniu i przesuwa się ku górze. Ostatnia faza to spoczynek, który trwa 2–4 miesięcy i dotyczy 10–20% włosów. Następnie włos wypada, a w jego miejsce pojawia się nowy.

Średnio w ciągu doby wypada 60–100 włosów. Zależy to nieznacznie od pory roku (więcej włosów traci się jesienią, a mniej zimą). Jeśli włosy są myte codziennie, wówczas ich wypadanie jest równomierne, w przypadku cotygodniowego mycia, pozornie jednorazowo wypada ich więcej. Włosy na głowie rosną z prędkością 0,3 mm na dobę lub 1 cm na miesiąc. Średnia grubość włosa na głowie wynosi około 70 µm, ale stwierdza się znaczne różnice osobnicze.

Z wiekiem włosy na głowie stają się cieńsze, a w obrębie brwi, nozdrzy i ucha zewnętrznego grubsze; dotyczy to zwłaszcza mężczyzn. Z wiekiem włosy również ciemnieją.

Wypadanie włosów – łysienie

Łysienie to przejściowa lub trwała utrata włosów. Może obejmować całą głowę (niekiedy i inne owłosione partie ciała) lub dotyczyć ograniczonej powierzchni. Może być bliznowaciejące lub bez bliznowacenia.

Wypadanie włosów – przyczyny

  • czynniki mechaniczne (wycieranie się włosów o poduszkę u noworodków, niewłaściwe uczesanie, np. koński ogon, czy wyrywanie włosów – trichotillomania)
  • czynniki toksyczne (zatrucia talem, arsenem, rtęcią itd.)
  • choroby zakaźne (ostre choroby gorączkowe, kiła wtórna)
  • choroby układowe (toczeń rumieniowaty)
  • leki (cytostatyki, leki immunosupresyjne – cyklofosfamid, metotreksat; leki przeciwtarczycowe – pochodne tiouracylu; środki przeciwkrzepliwe – kumaryna, heparyna)
  • choroby włosów (grzybica)
  • choroby owłosionej skóry głowy (liszaj płaski, twardzina ograniczona, toczeń rumieniowaty krążkowy),
  • zaburzenia gospodarki hormonalnej (androgeny, hormony tarczycy)
  • inne choroby (łuszczyca, atopowe zapalenie skóry).

Przejściowe wypadanie włosów może wystąpić u kobiet po porodach czy w okresie menopauzy, jest spowodowane zaburzeniami gospodarki hormonalnej. U niektórych kobiet odstawienie tabletek antykoncepcyjnych może również przyczynić się do wypadania włosów. Nieprawidłowa pielęgnacja (niewłaściwe czesanie i szczotkowanie włosów, prostowanie włosów, trwała ondulacja, używanie suszarek, zbyt długie działanie promieni słonecznych) również przyczyniają się do nadmiernej utraty włosów.

Należy pamiętać, że czasem może danej osobie wydawać się, że wypada za dużo włosów, co nie ma obiektywnego potwierdzenia.

Wypadanie włosów – łysienie androgenowe typu męskiego

Łysienie androgenowe typu męskiego - zdjęcie
Łysienie androgenowe typu męskiego. Fot. Medycyna Praktyczna

Występuje u niemal każdego mężczyzny, zwykle po 40. roku życia. Często w młodszym wieku u mężczyzn tych występował łojotok lub łupież tłusty. Łysienie androgenowe jest z reguły trwałe. Rozpoczyna się od kątów skroniowo-czołowych i szczytu głowy.

Najważniejszą rolę odgrywają czynniki genetyczne i androgeny. Gen dziedziczony jest autosomalnie dominująco, a prawdopodobieństwo łysienia zwiększa się wraz z liczbą łysiejących krewnych pierwszego i drugiego stopnia. Ryzyko jest jeszcze większe, jeśli łysieniem dotknięta była matka lub siostra.

Rola hormonów płciowych – androgenów – jest znaczna, gdyż aktywują one regresję wrażliwych genetycznie mieszków włosowych (dihydrotestosteron).

Im wcześniej zaczyna się łysienie, tym gorsze jest rokowanie – szybciej postępuje i łysina będzie bardziej rozległa.

Leczenie łysienia androgenowego typu męskiego

Leczenie łysienia androgenowego u mężczyzn ma charakter ciągły, ponieważ nie da się wyeliminować czynników genetycznych ani działania androgenów. Stosuje się zewnętrznie 2% i 5% roztwór minoksydylu, zwykle 2 razy dziennie. Około 50% leczonych po 4–6 miesiącach zgłasza pogrubienie włosów, które utrzymuje się tak długo, jak długo stosowany jest lek. U około 5–10% pacjentów występuje podrażnienie skóry głowy i świąd.

W leczeniu doustnym stosuje się finasteryd, który zmniejsza stężenie dihydrotestosteronu we krwi o około 7%. U 90% pacjentów dochodzi do zatrzymania łysienia, a u około 50% po kilku miesiącach do przyspieszenia wzrostu włosów. Najlepsze efekty uzyskuje się w ciągu 2 pierwszych lat leczenia, potem nie obserwuje się już dalszej poprawy. Po odstawieniu leku łysienie nawraca. Działaniem ubocznym finasterydu może być osłabienie popędu płciowego lub impotencja. Inna metoda leczenia to przeszczepienie włosów. Mieszki włosowe pobiera się z okolicy potylicznej, która jest odporna na działanie androgenów. Daje to trwałą poprawę, niestety wymaga częstych, żmudnych procedur chirurgicznych – przeszczepiania małych kępek włosów, jest długotrwałe i kosztowne, a efekt kosmetyczny jest gorszy niż uzyskany dzięki leczeniu minoksydylem lub finasterydem, które powodują naturalny odrost włosów.

Nowoczesnym leczeniem jest zastosowanie osocza bogatopłytkowego. Preparat uzyskuje się z krwi pobranej od pacjenta, a następnie podaje się go do skóry głowy.

Przeczytaj więcej: Łysienie androgenowe typu męskiego

Wypadanie włosów – łysienie androgenowe u kobiet

Występuje znacznie rzadziej niż u mężczyzn i rozpoczyna się zwykle po 30. roku życia. Prawdopodobnie u 10% kobiet włosy przerzedzają się już przed 30. rokiem życia. Łysienie androgenowe u kobiet przed menopauzą obejmuje wierzchołek głowy (poszerzenie przedziałka). W okresie pomenopauzalnym utrata włosów jest częstsza i zajmuje również okolice skroniowe. Dochodzi do zmniejszenia stężenia estrogenów, a co za tym idzie, przewagi androgenów, które odgrywają dużą rolę w patogenezie łysienia (obok predyspozycji genetycznej).

U kobiet występuje postać łysienia androgenowego typu męskiego oraz odmiana rozlana, w przebiegu której stężenie androgenów utrzymuje się w normie lub jest nieznacznie zwiększone. Detergenty zawarte w szamponach oraz lakiery i farby do włosów mogą prowokować wypadanie włosów u kobiet z predyspozycją genetyczną.

Do ustalenia rozpoznania wystarczy obraz kliniczny, choć pomocniczo można wykonać trichogram – badanie wyrwanych uprzednio włosów pod mikroskopem i obliczanie odsetka włosów anagenowych, telogenowych i katagenowych. Włosy pobiera się w tym przypadku z pogranicza obszaru łysienia. Takie badanie pozwala w pewnym stopniu przewidzieć tempo wypadania włosów. W obrazie trichologicznym przeważają włosy telogenowe.

U młodszych kobiet ze znacznym łysieniem lub hirsutyzmem wskazane jest oznaczenie stężenia wolnego testosteronu oraz dihydroepiandrosteronu (DHEA-S) i konsultacja ginekologiczna. Leczenie jest długotrwałe, a właściwie ciągłe i nie zawsze skuteczne. Należy wyeliminować czynniki szkodzące włosom (farby, lakiery).

Leczenie łysienia androgenowego u kobiet

W leczeniu stosuje się 2% i 5% roztwór minoksydylu, który często zatrzymuje proces łysienia, niekiedy z odrostem włosów.

Można także stosować hormonalne środki antykoncepcyjne o działaniu estrogenowym lub antyandrogenowym.

Przeczytaj więcej: Łysienie androgenowe u kobiet

Wypadanie włosów – łysienie plackowate (alopecia areata)

Łysienie plackowate
Łysienie plackowate. Fot. Wikimedia Commons

Są to przejściowe lub trwałe ogniska łysienia dotyczące owłosionej skóry głowy, a niekiedy dołów pachowych, brwi, rzęs, okolic płciowych i włosów meszkowych.

Występuje u 1–2% populacji i jest związane z odpowiedzią immunologiczną. Często współistnieje z chorobami autoimmunologicznymi (np. zapaleniem tarczycy, bielactwem). Ponadto około 40% chorych cierpi na atopowe zapalenie skóry lub atopię (wówczas rokowanie jest gorsze). U 20–25% choroba występuje rodzinnie. Dotyka również 10% pacjentów z zespołem Downa.

Niekiedy ogniska wyłysienia mogą pojawiać się po ciężkich przeżyciach psychicznych. Odrost włosów może następować samoistnie po kilku lub kilkunastu miesiącach (u 30% po 6 miesiącach, a u 50% po roku). Jeśli rozlane łysienie wystąpiło przed okresem pokwitania, wówczas prawdopodobieństwo całkowitego wyłysienia na głowie wynosi 50%. W tej grupie całkowity i trwały odrost następuje rzadziej – u 10% dzieci i 20% dorosłych.

Często występują okresy nawrotów choroby. Jeśli nie ma tendencji do odrostu, wówczas mówi się o łysieniu złośliwym (alopecia maligna).

Objawy łysienia plackowatego

Typowe objawy to co najmniej jedno wyraźnie odgraniczone ognisko łysienia o owalnym lub okrągłym kształcie. W obrębie ognisk skóra pozostaje niezmieniona, bez włosów, niekiedy lekko zaczerwieniona, choć najczęściej ma kolor kości słoniowej. Włosy na obrzeżach obszaru łysienia mogą być ułamane i grube – są to tzw. włosy wykrzyknikowe. Jeśli łatwo je wyrwać, to proces chorobowy będzie się szerzył.

Wyróżnia się:

  • łysienie plackowate rozlane, kiedy do utraty włosów dochodzi na dużym obszarze, bez podziału na obszary
  • łysienie wężykowate, które dotyczy obwodu skóry głowy, zwłaszcza okolicy skroniowej oraz karku, i może doprowadzić do pozostawienia jedynie kępki włosów na wierzchołku głowy
  • alopecia totalis (łysienie uogólnione) – wyłysienie całej głowy, także brwi i rzęs
  • alopecia universalis – utrata włosów całego ciała.

U 20% pacjentów z łysieniem plackowatym współistnieją zmiany w obrębie płytek paznokciowych, najczęściej objaw naparstka – kropkowate wgłębienia paznokcia lub rozwłóknienie i ścieńczenie płytek.

Rozpoznanie ustala się na podstawie stwierdzenia typowych ognisk wyłysienia, nagłego początku choroby oraz badania trichogramu, w którym ocenia się liczbę włosów dystroficznych i telogenowych. Można także wykonać badania czynności tarczycy. Należy jednak pamiętać, że w przypadku choroby tarczycy przywrócenie jej prawidłowej czynności nie zawsze prowadzi do wyleczenia łysienia plackowatego. W przypadku mnogich ognisk łysienia lub przebiegu gorączkowego choroby z powiększeniem węzłów chłonnych wskazane jest wykonanie badania serologicznego w celu wykluczenia kiły. W przypadku rozlanego łysienia plackowatego czasami trudno ustalić rozpoznanie – wskazana jest wówczas biopsja skóry i badanie histologiczne pobranego wycinka.

Leczenie łysienia plackowatego

Leczenie zależy od rozległości choroby. Stosuje się leczenie miejscowe: glikokortykosteroidy podawane śródskórnie, miejscowe glikokortykosteroidy w postaci kremów, żeli, maści, płynów i pianek, cygnolinę, minoksydyl. U osób z łysieniem plackowatym o ciężkim przebiegu lekarz może rozważyć leczenie ogólne: glikokortykosteroidy i cyklosporynę. Testowane są także nowe leki na łysienie plackowate, tzw. inhibitory JAK.

Często stosowaną metodą jest fotochemioterapia (PUVA-terapia), która polega na naświetlaniu całej skóry promieniowaniem UV w odpowiednich dawkach w połączeniu z doustnym podaniem leku światłouczulającego z grupy psoralenów. Leczenie takie jest zalecane dopiero u osób po 15. roku życia.

Przeczytaj więcej: Łysienie plackowate

Wypadanie włosów – łysienie bliznowaciejące

Do bliznowacenia dochodzi, gdy zostaje uszkodzony mieszek włosowy. Przyczyną może być nasilony stan zapalny, guzy i urazy. Może występować w przebiegu tocznia rumieniowatego (zobacz: Toczeń rumieniowaty układowy) lub liszaja płaskiego.

Łysienie w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego ma zwykle charakter rozlany, a w przewlekłym ogniskowym toczniu rumieniowatym skórnym występują ogniska o rumieniowym brzegu z bliznowaceniem w centrum i zaczopowaniem ujść mieszków włosowych przez łuski skórne. Rozpoznanie ustala się na podstawie badania histologicznego wycinka zajętej skóry, trichogramu oraz ustalenia choroby podstawowej.

W leczeniu stosuje się kortykosteroidy miejscowo lub wstrzykiwane doogniskowo. Z leków doustnych dobre efekty dają preparaty przeciwmalaryczne (dapson). Przeszczepianie włosów daje dobre wyniki, ale dopiero po ustąpieniu objawów choroby podstawowej.

Liszaj płaski zwykle przebiega z zajęciem skóry gładkiej i błon śluzowych, ale u 20% pacjentów jego jedynym objawem jest łysienie bliznowaciejące. Występują ogniska wyłysienia, ale mogą także istnieć grudki przy mieszkach włosowych lub nadmiernie zrogowaciałe (hiperkeratotyczne) „kołnierze” wokół mieszków. Chorzy często skarżą się na świąd.

Chorobę rozpoznaje się na podstawie objawów i badania histologicznego wycinka skóry. W leczeniu stosuje się kortykosteroidy miejscowo lub w postaci doogniskowych iniekcji. Pseudopelade – tzw. łysienie plackowate rzekome – to liczne małe ogniska łysienia, zwane śladami stóp na śniegu. Rozpoznanie potwierdza się badaniem histologicznym wycinka skóry. Jedynym sposobem leczenia jest przeszczepienie włosów. Łysienie z bliznowaceniem może występować w przebiegu innych chorób: twardziny, sarkoidozy i grzybicy głowy.

Przeczytaj więcej: Łysienie bliznowaciejące

Wypadanie włosów – trichotillomania

Trichotillomania to zaburzenie psychiczne polegające na uporczywym i niekontrolowanym przymusie wyrywania sobie włosów. Zwykle rozpoczyna się w dzieciństwie lub okresie dojrzewania i częściej dotyczy kobiet.

W obrębie okolicy czołowo-ciemieniowej występują nieregularne ogniska o różnej długości włosów, często z widocznymi świeżymi krwawieniami w mieszkach włosowych. U dorosłych częstsze jest wyrywanie innych włosów niż na głowie – łonowych, pachowych, brwi i rzęs. Często współwystępuje bulimia, trichofagia (zjadanie włosów) i bezoary włosowe (czyli kamienie włosowe w przewodzie pokarmowym).

Rozpoznanie ustala się na podstawie wyglądu skóry głowy oraz innych okolic owłosionych oraz badania histologicznego wycinka skóry. Wykonuje się także trichogram.

W przypadku dzieci leczenie nie sprawia trudności i zwykle choroba sama się ogranicza. Można stosować płyny i szampony przeciwświądowe.

U dorosłych i nastolatków często wskazana jest konsultacja psychologiczna i psychiatryczna. Skuteczna w leczeniu trichotillomanii jest psychoterapia, czasem także odpowiednia terapia lekami przeciwdepresyjnymi.

Przeczytaj więcej: Trichotiliomania

14.11.2022
Wybrane treści dla Ciebie
  • Zapalenie skóry wywołane przez cerkarie
  • Łysienie androgenowe typu żeńskiego
  • Łysienie bliznowaciejące
  • Łupież pstry
  • Zapalenie mieszków włosowych
  • Łupież liszajowaty
  • Hipertrychoza (nadmierne owłosienie)
  • Łysienie androgenowe typu męskiego
  • Łysienie plackowate
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta